Mấy hôm nay tự nhiên có nhiều người tìm đến bài "Con trai Lê Quý Đôn" quá, ờ thì mình biết nguyên nhân tại xao mờ. Nên nhân tiện mị làm 1 bảng thống kê xì can đồ trong lịch sử khoa cử VN.

Theo Kiến văn tiểu lục của Lê Quý Đôn, đời Lý chỉ có 6 khoa thi với những chi tiết mờ mịt do hông còn tài liệu lưu trữ. Sang đến đời Trần thì thi Thái học sinh (tương đương Tiến sĩ) và Đại tị 7 năm 1 khoa, không nhất định là phải có Trạng nguyên. Đến năm 1396 đời Trần Thuận Tông, chưa kịp yết bảng tên người đỗ thì Hồ Quý Ly cướp ngôi.

Đời Lê, đến Lê Thái Tông năm 1442 mới thi Đình lần đầu tiên, khoa thi 6 năm mở 1 lần. Đến đời Lê Thánh Tông mới định 3 năm mở 1 kỳ thi. Thi Hội lấy Tiến sĩ thường chừng hai mươi mấy người, nhưng có nhiều kỳ thi không lấy Tam khôi, hoặc không lấy Trạng nguyên. Thống kê từ năm 1442 đến năm 1526 có 26 khoa thi, lấy Tiến sĩ 989 người, Tam khôi 63 người.

Đến đời Lê Trung Hưng thì càng ít lấy Tam khôi, tính từ năm 1578 đến năm 1775 có 64 khoa thi mà chỉ có 703 Tiến sĩ, Tam khôi 33 người, Trạng nguyên 6 người.

Đến đời Nguyễn thì không có Trạng nguyên, Bảng nhãn 1 người duy nhất.

Sử sách đời Lý Trần không còn bao nhiêu để biết chuyện thi cử thế nào. Nhưng ngay từ đầu đời Lê thì đã ghi nhận kha khá xì can đồ:

- Đời Lê Thánh Tông năm 1483, hạ lệnh sinh đồ thi Hương 3 lần không đậu thì đem sung quân. Cho nên, người đã thi Hương khoa trước sẽ... làm dấu vào bài thi, quan chấm thi cho đỗ hết. Chỉ bài nào tệ đến mức viết văn bỏ sót đầu đề, viết chữ mất nét, làm bài thất luật mới rớt.

Cháu trưởng tước công, hầu, bá, tử, nam và con trưởng các quan nhất, nhị, tam phẩm không cần phải đi thi mà được bổ dụng thẳng làm quan tứ phẩm trở xuống, ai học giỏi thì cho vào Sùng văn quán học tập 3 năm. Sau đó trải qua 1 kỳ thi trong Bộ Lại để được tuyển dụng làm quan. Con cháu quan viên thi Hội cũng được ưu đãi hơn bạch đinh.

- Năm 1496 đời Lê Thánh Tông, thi Hội lấy đỗ 41 người, vào đến thi Đình, vua đích thân khảo thí, đánh hỏng 11 người. Thủ khoa thứ 2 của kỳ thi Hội là Nguyễn Văn Huấn thậm chí bị xóa tên.

- Đầu đời Lê Trung Hưng, thi Hương sơ sài, sĩ tử mang sách, bài cũ vào trường thi, đến năm 1660 mới ra lệnh cấm.

- Năm 1664, ra lệnh sinh đồ thi đỗ cả 3 khoa (9 năm) đều phải thi lại, bị đánh hỏng đến quá nửa.

- Năm 1726, khoa thi Hương bị tố nhũng lạm, chúa Trịnh cho thi lại, "chỉ đánh hỏng 17 người kém quá", trong đó có con trai Thượng thư, Thiếu bảo.

- Từ năm 1747 về sau đều phải thi lại do "dư luận sĩ tử sôi nổi", giám quan các xứ bị trách phạt, biếm truất rất nhiều. Mà con trai Lê Quý Đôn cũng nằm trong số xì can đồ này.

- Ở Đàng Trong, năm 1723 đời chúa Minh Nguyễn Phúc Chu, thi Nhiêu học lấy 77 người mà "dư luận sôi nổi", chúa Minh cho họp tất cả lại để đích thân ra đề khảo thí. Toàn bộ sĩ tử bị đánh rớt.

Trước đó, năm 1713, cũng đời chúa Minh, thi Chính đồ kỳ đệ nhị có 130 người, khảo quan đánh rớt tất cả. Chúa ra lệnh cho thi lại lấy được 1 sinh đồ, 7 nhiêu học.

- Đời Nguyễn số quan bị biếm truất vì tự tiện "hóa phép" bài thi cũng khá nhiều. Trong đó nổi tiếng nhất là ông "thánh Quát" - người thi mãi không đỗ được vua đặc cách cho làm quan, chưa làm được mốc gì thì đi sửa bài thi cho thí sinh. =__=

Thiệt ra nhìn lại thì kỳ thi Hương là thi tại địa phương vốn đã "lộn xộn" từ lâu. Đời chúa Trịnh phải cho quan ra đề vào khu biệt lập để ra đề thi cho 2 trường cuối, đến ngày cuối mới đưa đến cho địa phương. Nhưng từ đó lại nảy ra chuyện làm bài hộ hay đổi quyển thi cho nhau. Từ khi đặc cách dành cho con cháu các quan bị bãi bỏ vào thời Lê Trung Hưng thì càng nhiều xì can đồ liên quan đến con ông cháu cha xảy ra.

Và phương pháp các vua chúa dùng để xét là cho thi lại, hay như Lê Thánh Tông làm là đến kỳ thi Đình không đạt tiêu chuẩn là truất hết truất sạch danh vị. Thời chúa Trịnh thì giơ cao đánh khẽ chỉ đánh rớt đứa nào tệ quá. Chúa Nguyễn thì đá 1 phát bay sạch.

6 people like this